Trong bài viết hôm nay chúng tôi sẽ hướng dẫn bà con kỹ thuật trồng và chăm sóc cây có múi hiệu quả. Bởi đây là nhóm cây trồng mang lại giá trị kinh tế cao có thể trồng được nhiều vùng miền khác nhau trên cả nước.
1.Đặc điểm khí hậu
-
Điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng ở nước ta phù hợp cho cây có múi phát triển, Nhiệt độ thích hợp để cây có múi phát triển là từ khoảng 22 – 300C. Lượng mưa phù hợp cho cây phát triển ít nhất là 800mm/năm. Trung bình khoảng 1.300 – 1.900 mm/ năm.
-
Cây có múi là nhóm cây không ưa sáng trực tiếp, vì cường độ ánh sáng quá cao sẽ khiến trái mất nước, sinh trưởng kém, nám trái.
2.Thổ nhưỡng
-
Đất phù hợp để trồng cây có múi thường là đất giàu mùn, đất phù sa cổ, đất pha cát, đất bồi tụ, đất bazan.
-
Nhóm cây có múi có bộ rễ phát triển mạnh, ăn sâu xuống đất nên tầng đất canh tác phải dày từ 50cm trở lên. Đất có khả năng thoát nước tốt vì nhóm cây này không chịu được ngập úng.
-
Ở các khu vực có đất thấp ( nam bộ) thì bà con nên đắp mô, lên liếp rồi mới trồng. Đối với đất khai hoang thì trước khi trồng phải tiến hành cày bừa kỹ, xử lý cỏ dại, mầm bệnh…. Hạn chế không phá vỡ kết câu của đất, tạo độ tơi xốp cho đất.
-
Cách xử lý đối với đất mới trồng
+ Ở những vùng đất cao
Ở những vùng đất cao phải đảm bảo được nguồn nước tưới cho cây và mùa khô. Cần thiết kế lô trồng, xây dựng hệ thống tưới và thoát nước.
Bà con không cần phải lên liếp mà chỉ cần đào hố trồng bình thường, nhưng cần phải đắp bờ xung quanh gốc cây để mùa khô tưới nước hay bón phân không bị tràn ra ngoài, còn mùa mưa thì phá bờ đi để cây không bị úng nước.
Bà con nên trồng các cây họ đậu để có thể giữ ẩm và cải tạo đất tốt hơn. Nên trồng các cây: bạch đàn, cao su… ở xung quanh vườn để chắn gió, hạn chế một số sâu bệnh hại, điều hòa nhiệt độ của vườn cây.

Bưởi là một loại trái cây thuộc họ cây có múi mang lại hiệu quả kinh tế cao cho bà con nhà nông
+ Ở những vùng đất thấp
Ở các vùng đất thấp như ở Đồng bằng sông Cửu Long thì bà con nên lên liếp, đắp mô để nâng cao tầng canh tác, rửa phèn.
Liếp thường có hình mu rùa, tùy theo thế của đất mà bà con có thể điều chỉnh độ rộng, cao của liếp sao cho phù hợp. Thông thường liếp sẽ rộng khoảng 8m, cao khoảng 1,5m là phù hợp. Bà con đặc biệt lưu ý không được sử dụng lớp đất sình phèn khi đào mương để đắp liếp.
Nếu đắp mô, thường cao khoảng 0,5m, rộng 0,8m bà con có thể điều chỉnh chiều cao của mô sao cho phù hợp với mặt vườn.
Bà con nên thiết kế hệ thống mương thoát nước để có thể điều tiết lượng nước trong vườn cho phù hợp.
Đối với đất phá bỏ của vườn cũ thì bà con cần phải, xử lý đất, sâu bệnh hại. Không trồng trên hố của cây cũ để tránh các mầm bệnh. Đào bỏ các cây bị sâu bệnh, còn những cây khỏe mạnh, bà con có thể giữ lại để có thể tận thu, trồng xen canh cho thêm thu nhập.
3.Chọn giống
Bà con nên lựa chọn những nơi cung cấp giống uy tín, chất lượng. Khi chọn giống để trồng bà con nên chọn các cây giống khỏe mạnh, không có sâu bệnh, cây to, khỏe, lá xanh phát triển cân đối.
4.Nhân giống
Có nhiều cách khác nhau để nhân giống cây có múi: ghép cành, giâm cành ,bằng hạt, chiết cành, …Mỗi phương pháp nhân giống đều có ưu và nhược điểm riêng.
+ Phương pháp ghép cành sẽ giúp cây ghép giữ được những đặc tính của cây mẹ. Cây sớm cho năng suất, khả năng chống chịu của cây cao, dễ thích nghi với môi trường khí hậu….Bên cạnh đó phương pháp ghép cành cũng có một số nhược điểm: các mầm bệnh có sẵn ở trên cây mẹ có thể lây sang cây mới được ghép, phương pháp ghép cành đòi hỏi yêu cầu kỹ thuật cao, khó thực hiện…
+ Thời vụ ghép:
Tùy vào từng vùng miền mà bà con có thể tính thời vụ ghép của cây có múi. Thông thường đối với khu vực miền Bắc bà con có thể ghép giống vào đầu tháng 6-8. Các tỉnh miền Trung bà con có thể ghép vào tháng 4-5.
Không nên ghép cành vào mùa đông vì thời điểm này cây không thể phát triển thậm chí mắt ghép sẽ bị thối, không hiệu quả. Đối với khu vục miền Nam khí hậu thuận lợi bà con có thể ghép giống quanh năm.
Bà con nên lưu ý khi ghép giống cần phải che chắn cho giống lúc mưa bão, tránh để nước mưa, ánh nắng mặt trời tiếp xúc trực tiếp với mắt ghép.
+ Gốc ghép, mắt ghép
Gốc ghép phải khỏe, có độ đồng đều, không có mầm bệnh, khả năng thích ứng cao. Gốc ghép phát triển tốt, ít mầm phụ.
Mắt ghép phải chọn từ cây mẹ dòng vô tính, có năng suất chất lượng cao, đúng giống. Các mắt ghép thường được lấy từ cành không quá già không quá non, cành khoảng 3-4 tháng tuổi. Mỗi cành ghép thường có 8-10 mắt ghép.
Nên để lại một ít cuống lá trên mắt ghép, bà con nên sử dụng mắt ghép sau khi cắt, trong trường hợp chưa sử dụng mắt ghép liền thì cần bọc 2 đầu cành ghép và bảo quản ở nhiệt độ khoảng 10-110C, độ ẩm 80-90%.
Đối với những cây lấy mắt ghép, bà con ngừng bón phân trước ngày lấy mắt khoảng 15-20 ngày. Mắt ghép phải đảm bảo có cuống lá phát triển to, mầm lá trương phòng.
+ Các phương pháp ghép:
Ghép chữ T
Ở gốc ghép cách bầu ươm khoảng 30cm bà con dùng dao sắc tạo đường thành chữ T có chiều ngang khoảng 8mm dài khoảng 3cm, sau đó bà con nhẹ nhàng tách vỏ lên phía trên.
Ở trên cành ghép, bà con lựa chọn mắt ghép, sau đó dùng dao sắc cắt 1 đường dứt khoát vào phần gỗ dài khoảng 3cm hướng từ dưới gốc lên ngọn, sau đó bà con cắt đứt mắt ghép ra khỏi cành. Tiếp theo bà con đặt mắt ghép vào vị trí chức T vừa được tách ở gốc ghép. Cuối cùng dùng dây PE quấn chỗ đặt mắt ghép lại.
Ghép mắt cẩn (khảm)
Tại gốc ghép, bà con dùng dao bén cắt theo hướng xéo từ trên xuống, bà con cắt sao cho lấy được cả phần gỗ của gốc ghép, vết cắt có chiều dài khoảng 2,5cm, vị trí để mắt ghép cách mặt bầu ươm khoảng 30cm, sau đó bà con tiếp tục cắt một một gốc nghiêng 450 để tách miệng gốc ghép ra. Kết quả miệng gốc ghép có hình giống cái khiên là được.
Trên cành ghép, từ trên ngọn cành xuống gốc cành bà con dùng dao sắc cắt nghiêng một đường dài 2,5cm, rồi cắt một đường ngang khoảng 450 để tách mắt ghép ra khỏi cành. Sao cho hình dạng của mắt ghép phù hợp với hình dạng của vị trí đặt mắt ghép ở gốc ghép là được.
Sau khi có mắt ghép, bà con đặt mắt ghép vào vị trí ở gốc ghép. Rồi bọc lại bằng dây PE. Bà con lưu ý sau khi ghép cần cắt ngọn của cây ghép để hạn chế sự sinh trưởng của cây, để cây tập trung vào việc tiếp hợp.
Tiếp theo khoảng 13 ngày sau khi ghép bà con tiến hành mở dây cuốn ở mắt ghép. Việc này cần được thực hiện nhẹ nhàng, tỉ mỉ vì mắt ghép rất dễ bị tổn thương.
Sau khi mở dây cuốn khoảng 7 ngày, ở các mắt ghép thành công bà con cần phải cắt ngọn của cây ghép, vị trí cắt cách mắt ghép từ 10-12cm. Sau khi thấy chồi của cây ghép bắt đầu phát triển bà con tiếp tục cắt ngọn lần 2, cách mắt ghép khoảng 2-3cm. Cho tới khi chồi cây phát triển được 25cm, bà con dùng sơn hặc sáp quét vào vết cắt.
Giâm cành là một trong những phương pháp nhân giống hiệu quả. Tuy nhiên đối với nhóm cây có múi phương pháp này thường ít được sử dụng vì khó thực hiện, cành giâm có rễn ăn cạn, đòi hỏi kỹ thuật chăm sóc cao, dễ lây bệnh…
+ Khi chọn giống để giâm cành bàn con cần phải chọn những cây khỏe mạnh, không có mấm bệnh, giống phải đồng đều.
+ Cành dùng để giâm thường bà con có thể lấy cành vượt hoặc cành mang trái. Đối với cành vượt thì bà con có thể lấy từ phần ngọn vào khoảng 50cm, còn cành ngang thì lấy từ ngọn vào khoảng 25-30cm.
+ Cành giống nên thu vào buổi sáng sớm, khí hậu mát mẻ, bà con có thể bảo quản bằng cách cho cành giâm vào túi nilon cho một ít nước vào trong túi rồibuộc lại tránh tình trạng cành giâm bị mất nước và để ở nơi có bóng mát, tránh tiếp xúc với cường độ cánh sáng mạnh.
+ Cành giâm thường dài khoảng 20-25cm, bà con loại bỏ bớt lá trên cành, cắt bỏ ½ láđể tránh tình trạng mất nước, chỉ nên để 6-7 lá/cành.
+ Ở đáy cành, bà con cắt chéo 450 đồng thời rạch vài đường ở đáy để cành giâm ra rễ dễ dàng hơn. Bà con có thể giâm cành vào khay nhựa hoặc túi bầu PE đều được.
Khi nhân giống bằng phương pháp giâm cần chuẩn bị thêm hệ thống nhà lưới, nhà màng để che chắn, bảo vệ cành giâm tước những tác động của thời tiết.
+ Cách thực hiện:
Sau khi có đầy đủ dụng cụ, vật liệu cần thiết bà con tiến hành giâm cành. Thông thường sẽ có hai cách giâm: giâm cành ngắn và giâm cành dài.
Đối với giâm cành ngắn:
Bà con cắt cành dại khoảng 8-9cm, cành có đường kính khoảng 7mm. Nên chọn những cành có vỏ màu xám, xanh đậm, cành không quá già cũng không được quá non. Trên cành chỉ để 1 lá duy nhất, và cần phải cắt bỏ ½ lá để hạn chế cành thoát nước. Ở gốc cành bà con cắt chéo hai bên, chú ý không tạo thành hình chóp nhọn, sau đó giâm vào giá thể.
Hai tháng sau khi giâm, bà con chọn các cành giâm có rễ mọc đều, khoảng 8 rễ trở lên để chuyển qua bầu lớn.
Đối với giâm cành dài:
Với cách này bà con cắt cành dâm dài khoảng 20cm, đường kính 2cm. Cành to, khỏe lá xanh, đầy đủ lá, bà con nên cắt cành giâm vào lúc sáng sớm, mát mẻ, không nên cắt vào buổi trưa, cường độ ánh nắng cao.
Tiếp theo bà con dùng dao sắt cắt 1 gốc 450 tạo mô sẹo cho cây bằng cách rạch vài đường dưới đáy cành đồng thời cắt bỏ ½ lá. Và thực hiện giâm cành bình thường.
Khi giâm cành vào giá thể bà con lưu ý cắm cành sâu khoảng 3-4 cm, hom cách hom 15cm và nén chặt ở gốc giâm.
+ Ưu diểm của phương pháp nhân giống bằng hạt đó là nhanh tạo ra cây con, đơn giản, dễ thực hiện. Tuy nhiên phương pháp này dễ khiến giống bị thoái hóa, cây chậm cho năng suất, dễ xảy ra hiện tượngdị biến di truyền.
+ Để có thể nhân giống bằng phương pháp gieo hạt, bà con cần chuẩn bị các dụng cụ cần thiết: hạt giống, nhà lưới, khay gieo hạt, giá thể, bầu ươm, nẹp tre….
+ Cách thực hiện:
Khi nhân giống bà con cho một lớp sỏi dày khoảng 5cm ở dưới đáy khay để tạo đội thông thoáng, rồi cho giá thể ( tro, trấu, mụn xơ dừa…) lên phía trên khay, sau đó tưới nước cho giá thể có độ ẩm nhất định. Bà con lưu ý, không được nén quá thể để cây dê dàng nảy mầm.
Khoảng cách giữa các hàng là 10cm, hạt cách hạt 3cm, giống vùi sâu khoảng 2cm. Ngoài ra bà con cũng có thể gieo hạt bằng luống, bầu ươm. Bà con chú ý kiểm tra thường xuyênđể có thể phát hiện sớm nấm bệnh trên giống, ở thời kỳ này bà con tuyệt đối không bón thêm bất kỳ loại phân bón nào.
+ 15 ngày sau khi gieo giống bà con tiến hành ra ngôi cây con. Chọn những cây tốt nhất chuyển qua bầu nhỏ. Đồng thời loại bỏ các cây phát triển kém, xoăn lá, rễ bị cong, dị dạng… bà con chỉ nên chọn những cây có phôi tâm.
Khi cấy cây con vào bầu bà con cắt bỏ bớt rễ của cây ( phần rễ để lại khoảng 6cm). Rễ cắm sâu xuống bầu khoảng 8cm, bà con nên ém nhẹđể rễ cây được chặt và tưới ướt lá trong 2 ngày đầu tiên.
+ Sau khi chuyển qua bầu nhỏ được 4 tháng bà con tiếp tục chuyển bầu lần 2. Bà con chuyển cây giống sang bầu ươm cỡ 4,5 lít, đồng thời tiếp tục chọn lọc, loại bỏ các cây kém phát triển, các cây giống không đạt chuẩn, sâu bệnh và tiếp tục chăm sóc cho đến khi ghép.

Cam sành được trồng chủ yếu tại các tỉnh Miền Bắc của nước ta
Đây là phương pháp phổ biến nhất để nhân giống cây có múi vì phương pháp này giúp cây mới giữ được các đặc tính của cây mẹ, nhanh cho năng suất, dễ trồng… bên cạnh đó nhân giống bằng phương pháp ghép cành có những nhược điểm: cây dễ bị nhiễm nấm bệnh, rễ cây cạn, tuôi thọ của cây không cao.
+ Cách làm bầu bó: bà con làm bầu bó cho cành chiết bằng cách sử dụng đất vườn trộn với xơ dừa, rễ lục bình, tro trấu, mùn cưa….Bầu bó không được quá ướt hoặc quá khô sẽ khiến cành chiết không thể ra rễ được.
Cành chiết là cành sạch bệnh, cho năng suất, thông thường là những cành bánh tẻ, cành không quá già cũng không được quá non.
+ Thời điểm chiết cành phù hợp thường là vào khoảng tháng 6 khi đang vào mùa mưa ở khu vực miền Nam hoặc tháng 3 – 4 ở khu vực phía Bắc. Bà con không nên chiết cành vào những ngày quá nắng hoặc quá mưa vì lúc này tỉ lệ thành công của cành chiết không cao.
+ Cách chiết cành:
Sau khi xác định được vị trí của cành chiết bà con dùng dao sắc cắt chiều dài của vết cắt dài gấp 2 lần đường kính gốc cành. Tách vỏ ra khỏi cành rồi bà con cạo nhẹ lớp nhầy ở trên mặt gỗ của chỗ chiết. Bà con có thể bó bầu sau khi cạo lớp nhầy hoặc dùng bao nilon bịt kín sau 1-2 ngày bó bầu đều được.
Trong phần tiếp theo chúng tôi sẽ hướng dẫn bà con cách thiết kế vườn, các kỹ thuật trồng và chăm sóc cây có múi đạt năng suất cao.
(Còn tiếp phần 2)
Mời bạn tham khảo Bài viết " Tăng năng suất cây cam ".